นิ่วในระบบปัสสาวะเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ทั้งจากโรคทางพันธุกรรมบางชนิด ความผิดปกติทางกายวิภาคของระบบปัสสาวะ การดื่มน้ำไม่เพียงพอ การติดเชื้อในระบบปัสสาวะเรื้อรัง การขาดการออกกำลังกาย การมีน้ำหนักเกิน รวมถึงการบริโภคอาหารที่มีสารก่อนิ่วสูง เช่น ยอดผัก ผักโขม ถั่ว เนื้อสัตว์ เครื่องในสัตว์ อาหารรสเค็มจัด เป็นต้น
อาการของนิ่วในระบบปัสสาวะ ได้แก่ ปวดท้องเฉียบพลันอย่างรุนแรง ปวดท้องร้าวไปบั้นเอวหรือขาหนีบ ปวดเบ่งปัสสาวะ ปัสสาวะกะปริดกะปรอย ปัสสาวะเป็นเลือด คลื่นไส้ อาเจียน มีไข้
การวินิจฉัย ทำได้โดยการตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ และการตรวจทางรังสีวินิจฉัยด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ช่องท้อง หรือที่เรียกว่าการทำซีทีสแกน (CT Scan)
ในการรักษา แพทย์จะวางแผนการรักษานิ่วในผู้ป่วยแต่ละรายแตกต่างกันไป โดยพิจารณาจากขนาด จำนวน และตำแหน่งของนิ่ว รวมถึงภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นจากนิ่ว และโรคประจำตัวของผู้ป่วย
แนวทางการรักษามีสองลักษณะคือ
การรักษาด้วยยา โดยให้ยาบรรเทาอาการปวด ยาปฏิชีวนะเพื่อรักษาการติดเชื้อ รวมถึงในบางกรณีอาจให้ยาขับนิ่วในท่อไต
การรักษาด้วยวิธีทางศัลยกรรม ได้แก่
การสลายนิ่วด้วยคลื่นกระแทก (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy; ESWL) เป็นการใช้คลื่นกระแทกยิงผ่านผิวหนังเข้าไปที่ก้อนนิ่ว เพื่อให้แตกออกเป็นเศษเล็ก ๆ และหลุดออกมาพร้อมกับน้ำปัสสาวะ นิยมใช้กับนิ่วในท่อไตหรือนิ่วในไตที่มีขนาดไม่ใหญ่มาก
การส่องกล้องคล้องนิ่วในท่อไต (Ureteroscopy; URS) เป็นการสอดกล้องขนาดเล็กผ่านท่อปัสสาวะเข้าไปในท่อไต แล้วใช้พลังงานเลเซอร์สลายนิ่วให้แตกเป็นเศษเล็ก ๆ และคล้องออก วิธีนี้นิยมใช้รักษานิ่วในท่อไตส่วนปลาย
การส่องกล้องคล้องนิ่วในไตผ่านผิวหนัง (Percutaneous Nephrolithotomy; PCNL) เป็นการเจาะรูขนาดเล็กที่ผิวหนังด้านหลังทะลุผ่านเนื้อไต แล้วสอดกล้องเข้าไปในไตเพื่อสลายนิ่วและคล้องเศษนิ่วออกมา วิธีนี้ใช้รักษานิ่วในไตที่มีขนาดใหญ่
การส่องกล้องคล้องนิ่วในไต (Flexible Ureterorenoscopy; FURS) เป็นการสอดกล้องขนาดเล็ก ซึ่งส่วนปลายสามารถโค้งงอได้ ผ่านท่อปัสสาวะเข้าไปในท่อไตและไต เพื่อสลายนิ่วในไตด้วยพลังงานเลเซอร์แล้วคล้องเศษออกมา นิยมใช้กับนิ่วในไตหรือท่อไตส่วนต้นที่มีขนาดไม่ใหญ่มาก ข้อดีของการรักษาวิธีนี้คือไม่ต้องเจาะเนื้อไต ทำให้ไม่มีแผล จึงเกิดภาวะแทรกซ้อนน้อย ความเจ็บปวดน้อย ใช้ระยะเวลาพักรักษาตัวในโรงพยาบาลไม่นาน และสามารถกลับไปทำงาน ใช้ชีวิตตามปกติได้รวดเร็วขึ้น
ในปัจจุบัน คนไทยมีความใส่ใจต่อสุขภาพมากขึ้น และเข้าถึงการบริการในโรงพยาบาลได้มากขึ้น จึงมักตรวจพบนิ่วในระบบปัสสาวะได้ตั้งแต่ยังมีจำนวนไม่มากและมีขนาดเล็ก รวมถึงมีความก้าวหน้าในการวินิจฉัย และเทคโนโลยีการรักษาที่ทันสมัย การเลือกวิธีการรักษานิ่วในระบบปัสสาวะ จึงมีความหลากหลายให้เลือกใช้ได้ตามความเหมาะสมของผู้ป่วยแต่ละคน ภายใต้คำแนะนำของแพทย์ผู้ดูแล
