สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงห่วงใยต่อปัญหายาเสพติด เมื่อปี ๒๕๔๖ ณ พระตำหนักภูพานราชนิเวศน์ ได้พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ เพื่อให้พสกนิกรในหมู่บ้านชุมชนใช้เสริมสร้างความเข้มแข็งเพื่อแก้ไขปัญหายาเสพติด ในปี ๒๕๔๗ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (สำนักงาน ป.ป.ส.) จึงขอพระราชานุญาตนำพระราชทรัพย์พระราชทานดังกล่าวสมทบกับงบประมาณแผ่นดินจัดตั้งเป็น "กองทุนแม่ของแผ่นดิน" เพื่อเป็นกองทุนตั้งต้นและเป็นศูนย์รวมจิตใจในการแก้ไขปัญหายาเสพติดรวมถึงการพัฒนาความเข้มแข็งและคุณภาพชีวิตของคนในหมู่บ้านชุมชน
สำนักงาน ป.ป.ส. ร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐ ได้แก่ กรมการพัฒนาชุมชน กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน.) กรุงเทพมหานคร และภาคประชาชน ได้เสริมสร้างหมู่บ้านกองทุนแม่ของแผ่นดินใหม่อย่างต่อเนื่องเป็นประจำทุกปี โดยในปี ๒๕๖๓ ซึ่งครบรอบ ๑๖ ปี ของการดำเนินงาน มีหมู่บ้านชุมชนผ่านเกณฑ์เข้ารับพระราชทานเงินพระราชทานขวัญถุงกองทุนแม่ของแผ่นดิน จำนวน ๑,๐๕๖ แห่ง ทำให้มีหมู่บ้านกองทุนแม่ของแผ่นดิน จำนวนรวมทั้งสิ้น ๒๔,๔๕๕ แห่ง กระจายทั่วประเทศ
นอกจากนี้ สำนักงาน ป.ป.ส. ร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและภาคประชาชน ได้ดำเนินการตรวจสุขภาพความเข้มแข็งของกองทุนแม่ฯ แต่ละแห่งเป็นประจำทุกปี เพื่อประเมินศักยภาพความเข้มแข็ง และดำเนินการซ่อมเสริมเพื่อรักษาสถานะความเข้มแข็งให้ต่อเนื่อง ตลอดจนพัฒนาและเสริมสร้างเครือข่ายกองทุนแม่ฯ ในแต่ละระดับเพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนและพัฒนาความเข้มแข็งโดยภาคประชาชน
ตลอดระยะเวลา ๑๖ ปี ของการดำเนินการกองทุนแม่ของแผ่นดิน ได้ยึดแนวทางสันติวิธีในการแก้ไขปัญหายาเสพติด โดยเป็นแนวทางดังความรักของแม่ที่ใช้ดูแลครอบครัว ใช้ความรัก ความเข้าใจ ให้อภัย ให้โอกาส ดูแลผู้ที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติดกันภายในชุมชน เพื่อให้ละเลิกพฤติกรรม ตลอดจนดูแลความเป็นอยู่ พัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชน เฝ้าระวังปัญหาต่าง ๆ เพื่อสร้างความปลอดภัยและความสงบสุขให้เกิดขึ้นในหมู่บ้านชุมชน
