สำหรับวัดมณีบรรพตวรวิหาร เป็นพระอารามหลวงชั้นตรีชนิดวรวิหาร สังกัดคณะสงฆ์ฝ่ายมหานิกาย เดิมเรียกว่า วัดเขาแก้ว เรียกชื่อตามลักษณะภูมิประเทศที่ตั้งวัดที่เป็นภูเขาและมีหินแก้วสีขาวหรือหินเขี้ยวหนุมานเป็นจำนวนมาก สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2390 มีหลวงพ่อเณรหรือชาวบ้านเรียกว่า ขรัวเณร หรือ ขรัวตาเณร เป็นผู้ริเริ่มสร้างวัดและปกครองวัดเป็นรูปแรก โดยฆราวาสที่สร้างและบูรณะตั้งแต่ต้น คือ ท่านเผือก เศรษฐีเจ้าของตลาดในจังหวัดสุโขทัย ได้ทำการก่อสร้างพระอุโบสถและศาลาการเปรียญขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2435 ต่อมาพระวิสุทธิ สมณาจารย์ (ตุ่น) ได้บูรณปฏิสังขรณ์วัดนี้ตลอดมา วัดได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาวันที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2436 เขตวิสุงคามสีมากว้าง 24 เมตร ยาว 24 เมตร ได้รับการสถาปนาให้เป็นพระอารามหลวงชั้นตรีชนิดวรวิหาร นับตั้งแต่วันที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2505
ที่มา: สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ
