สาระสำคัญของแผนแม่บทฉบับนี้ ก็คือการส่งเสริมและสนับสนุนให้ครัวเรือนไทยใช้ส้วมแบบ “ส้วมนั่งราบ” ให้ได้ถึง 90% ภายในปี 2559 โดยเริ่มต้นที่การกำหนดให้สถานบริการสาธารณะ 12 ประเภท ประกอบด้วย สถานที่ราชการ โรงพยาบาล โรงเรียน ศาสนสถาน ร้านจำหน่ายอาหาร ตลาดสด ห้างสรรพสินค้า/ ศูนย์การค้า สถานีบริการน้ำมันเชื้อเพลิง สถานีขนส่งทางบก/ทางอากาศ แหล่งท่องเที่ยว สวนสาธารณะ ส้วมสาธารณะริมทาง มีบริการ “ส้วมนั่งราบ” อย่างน้อย 1 ที่ ครบ 100% ของกลุ่มเป้าหมายภายในปี 2559
ไม่ได้ต้องการยกเลิกการใช้“ส้วมนั่งยอง”...ทั้งประเทศอย่างที่มีการเข้าใจผิดกัน...
เป้าหมายสูงสุดของแผนแม่บทฉบับนี้คือ การทำให้คนไทยมีพฤติกรรมการใช้ส้วมสาธารณะถูกสุขลักษณะอย่างน้อย 90% ของประเทศ, ให้ประเทศไทยมีส้วมสาธารณะที่สะอาด เพียงพอ ปลอดภัย 90% และให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีการจัดการสิ่งปฏิกูลอย่างถูกหลักสุขาภิบาล อย่างน้อย 50% โดยทั้งหมดนี้ต้องเกิดขึ้นภายในปี2559
นพ.ชลน่าน ศรีแก้ว รมช.สาธารณสุข ในฐานะกำกับดูแลกรมอนามัย ซึ่งเป็นหน่วยงานรับผิดชอบในเรื่องดังกล่าว ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่า วัตถุประสงค์หลักของ แผนแม่บทพัฒนาส้วมสาธารณะไทย พ.ศ.2556—2559 เพื่อส่งเสริมสนับสนุนให้คนไทยเห็นความสำคัญของการใช้ส้วมนั่งราบในสถานที่ บริการสาธารณะและในครัวเรือน เพื่อความปลอดภัย ลดการเกิดข้อเข่าเสื่อม หากใช้ส้วมนั่งยองเป็นเวลานานๆ โดยเฉพาะผู้สูงอายุ นอกจากนี้ ยังอำนวยความสะดวกให้ผู้พิการ คนอ้วน หญิงตั้งครรภ์ ที่มีประมาณ 600,000-800,000 คนต่อปีด้วย
ขณะ ที่ นพ.เจษฎา โชคดำรงสุข อธิบดีกรมอนามัย เปิดเผยผลสำรวจในรอบ 3 ปี ที่ผ่านมาว่า ส้วมที่ใช้อยู่ในครัวเรือน 86% เป็นส้วมซึม ในจำนวนนี้เป็นส้วมนั่งราบเพียงแค่ 10% เท่านั้น มี 3% ที่มีการใช้ส้วมทั้ง 2 แบบ คือ ส้วมนั่งราบ และส้วมนั่งยองในบ้าน
“ประเด็นปัญหาที่เราพบ ก็คือ การขับถ่ายโดยใช้ส้วมนั่งยองติดต่อกันเป็นเวลานาน มีผลต่อการเกิดโรคข้อเข่าเสื่อม เนื่องจากการนั่งยองๆ ขณะขับถ่าย ซึ่งใช้เวลาเฉลี่ย 5 นาทีต่อคน ทำให้ผิวข้อเข่าเสียดสีกันมาก เส้นเลือดที่เลี้ยงขาถูกกดทับ เลือดไหลเวียนได้ไม่ดี ทำให้ขาชา หรืออ่อนแรง อาจหน้ามืด หรือล้มศีรษะฟาดพื้นในห้องส้วมได้” อธิบดีกรมอนามัยบอก พร้อมกับยืนยันว่าจำนวนผู้ป่วยด้วยโรคข้อเข่าเสื่อม และรวมถึงอุบัติเหตุที่เกิดขึ้นในห้องส้วมโดยเฉพาะผู้สูงอายุมีสถิติที่ เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ
อธิบดีกรมอนามัยยังบอกอีกว่า นอกจากเรื่องของลักษณะโถส้วมแล้ว ยังมีการรณรงค์ในเรื่องความสะอาด ปลอดภัยของส้วม โดยเฉพาะในเรื่องของการป้องกันการแพร่เชื้อโรคต่างๆ มีการสำรวจพบว่าจุดที่เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรคในส้วมมีถึง 8 จุด คือ 1. ที่จับสายฉีดน้ำชำระ 2. ที่รองนั่งส้วมแบบนั่งราบ 3. ที่กดชักโครกของส้วม 4. ที่กดโถปัสสาวะ 5. ราวจับ 6. กลอนประตูหรือลูกบิด 7.ก๊อกน้ำที่อ่างล้างมือ และ 8. พื้นห้องส้วม ซึ่งต้องเน้นให้มีการทำความสะอาดเพื่อป้องกันการแพร่เชื้อโรคโดยเฉพาะ อุจจาระร่วง อาหารเป็นพิษ บิด ไทฟอยด์ และอหิวาตกโรคมากที่สุด
ด้าน นพ.ณัฐพร วงษ์ศุทธิภากร รองอธิบดีกรมอนามัย ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่า ปัจจุบันประเทศไทยมีการใช้ส้วมนั่งราบ และชักโครกไม่ถึง 20% โดยเฉพาะในต่างจังหวัดส่วนใหญ่มักจะเป็นส้วมนั่งยอง ซึ่งการเสนอแผนแม่บทของกรมอนามัยเป็นเพียงการเสนอแนะ รณรงค์ สื่อสารสาธารณะให้มีการใช้ส้วมนั่งราบหรือชักโครก โดยเฉพาะในกรณีที่มีผู้สูงอายุอยู่ที่บ้าน แต่ไม่ได้ออกกฎหมายบังคับว่าทุกบ้านต้องเปลี่ยนเป็นส้วมนั่งราบทั้งหมด
ที่ ผ่านมา มีการออกกฎหมายบังคับให้ปั๊มน้ำมันและสถานที่จำหน่ายอาหารต้องมีส้วมนั่ง ราบอย่างน้อย 1 ห้อง ไม่ใช่ให้มีทุกห้อง ส่วนกฎหมายใหม่เพิ่มสถานที่สาธารณะอีก 12 แห่งเข้าไป แต่ก็ให้มีอย่างน้อย 1 ห้อง ไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนทุกห้องเช่นเดียวกัน แต่ถ้าที่ใดเห็นว่าควรมีมากกว่า 1 ห้องก็เป็นเรื่องที่ดี โดยตั้งเป้าให้เป็นไปตามแผนฯ ภายในปี 2559
ทั้งนี้ จากการสำรวจของกรมอนามัยปี 2555 พบว่าประชาชน 67.1% ต้องการให้ส้วมสาธารณะมีโถส้วมแบบนั่งราบ โดยส้วมสาธารณะที่ประชาชนเลือกใช้บริการมากที่สุด 3 อันดับแรก คือ ปั๊มน้ำมัน 46% แหล่งท่องเที่ยว 39.4% และสถานีขนส่งทางบกและทางอากาศ 36.5%ปัจจัยในการตัดสินใจเลือกใช้ส้วมสาธารณะ 80.8% เลือกที่ความสะอาดของส้วม...ส่วนสิ่งที่ประชาชนต้องการให้มีการปรับปรุงมากที่สุด 76.7% คือ เรื่องกลิ่นเหม็นและความสกปรก.